Πόσιμο νερό για πεζοπορία και κατασκηνωτές

Η πεζοπορία και ιδίως η ορεινή πεζοπορία (hiking & trailing) αναδεικνύεται σε μία από τις πλέον αναπτυσσόμενες εξωτερικές δραστηριότητες άθλησης και αναψυχής. Είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στο εξωτερικό, ενώ γνωρίζει σταδιακά μεγαλύτερη άνθηση στην Ελλάδα, ειδικά σε περιοχές όπου υπάρχουν οργανωμένα και συντηρημένα δίκτυα ορεινών ατραπών (μονοπατιών).

Πέραν του απαραίτητου εξοπλισμού (σακίδιο, υποδήματα, ρουχισμός κλπ), πολύ σημαντικός παράγοντας για την πεζοπορία είναι η προμήθεια και διαχείριση του πόσιμου νερού. Οι περισσότεροι που ασχολούνται με την πεζοπορία συνήθως φροντίζουν να προμηθευτούν τις απαραίτητες ποσότητες πόσιμου νερού πριν την έναρξη της εξόρμησης στην ύπαιθρο, αγοράζοντας μπουκάλια εμφιαλωμένου νερού. Η τακτική αυτή είναι η συνηθέστερη, όμως η μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων νερού επιβαρύνει τον πεζοπόρο με πρόσθετο φορτίο, αν αναλογιστεί κανείς ότι 1 λίτρο νερό ζυγίζει 1 κιλό βάρους.

Αρκετοί πεζοπόροι, αλλά και κάτοικοι των ορεινών περιοχών, τείνουν να προμηθεύονται νερό από πηγές, ποτάμια, ρέματα ή βρύσες. Το φαινόμενο παρατηρείται συχνά στην ορεινή Ξάνθη, όπου το επαρχιακό οδικό δίκτυο είναι διάσπαρτο με διαμορφωμένες βρύσες. Ομοίως, χάρη στο ανάγλυφο και το υπέδαφος των ορεινών όγκων της Ροδόπης, είναι πάμπολλες οι φυσικές πηγές νερού που αναβλύζει από τη γη.

Είναι όμως αυτό το φυσικό και ανεπεξέργαστο νερό κατάλληλο για ανθρώπινη κατανάλωση;

Στις ορεινές περιοχές η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι σαφώς περιορισμένη και θα περίμενε κανείς ότι δεν υπάρχουν πηγές ρύπανσης και μόλυνσης του νερού από τον άνθρωπο. Ωστόσο, η ρύπανση και η μόλυνση του νερού μιας πηγής ή ενός ρέματος μπορεί να προέρχεται τόσο από την ίδια την πανίδα και χλωρίδα του φυσικού περιβάλλοντος όσο και από φυσικά και μετεωρολογικά φαινόμενα. Ο θάνατος και η αποσύνθεση ενός ζώου δίπλα σε ποτάμι, η έκπλυση φερτών υλικών λόγω έντονης βροχόπτωσης, η έκπλυση κοπράνων αγρίων ζώων σε ένα μικρό ρυάκι δεν είναι ασυνήθιστα φαινόμενα και έχουν άμεσες επιπτώσεις στην ποιότητα και καταλληλότητα  των φυσικών νερών για πόση, με έμφαση στη μικροβιολογική μόλυνση.

Σε πιθανώς μολυσμένα φυσικά νερά μπορεί να υπάρχει μεγάλο πλήθος μικροοργανισμών. Οι μικροοργανισμοί αυτοί έχουν τη δυναμική να προκαλέσουν διάφορες ασθένειες στον άνθρωπο, αφού επιτίθνεται κυρίως στο πεπτικό σύστημα και προκαλούν διάφορες γαστρεντερικές παθήσεις με συμπτώματα πυρετού, διάρροιας, εμετού, συσπάσεων του στομάχου και του εντέρου κλπ. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι ελαφρά ή και σοβαρά. Το σίγουρο είναι ότι θα επηρεάσουν έστω και λίγο τη διάθεση αναψυχής του πεζοπόρου. Οι κυριότεροι μικροοργανισμοί είναι:

  • Κρυπτοσπορίδιο: το Cryptosporidium spp είναι παρασιτικό πρωτόζωο που συναντάται σε επιφανειακά νερά (λίμνες, ποτάμια). Σχηματίζει ωοκύστες που το καθιστούν εξαιρετικά ανθεκτικό σε οξειδωτικά απολυμαντικά όπως το χλώριο. Μπορεί να προκαλέσει ασθένειες στον άνθρωπο με ευρεία διάδοση. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 1993 προκάλεσε τη μεγαλύτερη επιδημία της σύγχρονης εποχής, καθώς περισσότεροι από 400.000 κάτοικοι του Milwaukee (ΗΠΑ) μολύνθηκαν από την παροχή πόσιμου νερού, το οποίο προερχόταν από επιφανειακό ταμιευτήρα (λίμνη).
  • Giardia lambia: η Giardia spp είναι επίσης παρασιτικό πρωτόζωο που σχηματίζει ωοκύστες που το καθιστούν εξαιρετικά ανθεκτικό σε οξειδωτικά απολυμαντικά, όπως συμβαίνει και με το Cryptosporidium spp. Προκαλεί λοιμώξεις του πεπτικού συστήματος.
  • Βακτήρια: βακτήρια όπως τα Campylobacter spp, Salmonella spp, Shigella spp, E. Coli μπορούν να μολύνουν φυσικά νερά και να προκαλέσουν γαστρεντερικές παθήσεις.
  • Ιοί: μπορούν να προσβάλλουν τον άνθρωπο και να προκαλέσουν γαστρεντερικές παθήσεις (νοροϊοί, ροταϊοί), ηπατίτιδα (ιός ηπατίτιδας Α), μηνιγγίτιδα (εντεροϊοί).

Πώς μπορούμε να κάνουμε το νερό πόσιμο;

Ακόμα κι αν είναι πρωτογενώς μολυσμένο το νερό μιας βρύσης ή πηγής ή ρέματος, υπάρχει η δυνατότητα επεξεργασίας του με απλούς και πρακτικούς τρόπους ώστε να γίνει κατάλληλο για ανθρώπινη κατανάλωση. Μιας και οι σοβαρότερες απειλές για την υγεία του ανθρώπου προέρχονται από τη μικροβιακή μόλυνση του νερού, οι τεχνικές αυτές στοχεύουν στην απολύμανση του νερού:

  • Βρασμός: Ο βρασμός του νερού είναι αποδεδειγμένα η πιο αποτελεσματική πρακτική απολύμανσης του νερού. Βράζοντας το νερό για 1-2 λεπτά, επιτυγχάνεται η θανάτωση του συνόλου σχεδόν των μικροοργανισμών που μπορεί να περιέχονται στο νερό. Το νερό είναι πλέον απαλλαγμένο από μικροοργανισμούς και μπορεί να καταναλωθεί με ασφάλεια όταν κρυώσει.
  • Θερμότητα: Η θέρμανση του νερού σε υψηλές θερμοκρασίες λίγο κάτω από το σημείο βρασμού (70-80 oC) για 1-2 λεπτά απενεργοποιεί τους περισσότερους από τους παθογόνους μικροοργανισμούς. Ωστόσο, χρειάζεται να διαθέτουμε θερμόμετρο για να παρακολουθούμε τη θερμοκρασία του νερού. Εάν δεν υπάρχει διαθέσιμο θερμόμετρο, είναι πιο εύκολο και πρακτικό να φτάσει το νερό σε βρασμό.
  • Φιλτράρισμα: Εάν το νερό είναι θολό και έχει μέσα του πολλά αιωρούμενα, αυτά πρέπει σίγουρα να αφαιρεθούν. Το νερό πρέπει να αφεθεί αρχικά σε ηρεμία για να καθιζάνουν τα αιωρούμενα και μετά προσεκτικά να διηθηθεί σε ένα καθαρό δοχείο (μπουκάλι, παγούρι κλπ). Ως φίλτρο μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια γάζα με πολύ πυκνή πλέξη, ένα χάρτινο φίλτρο για καφέ ή ειδικά φορητά φίλτρα. Η πρακτική αυτή είναι πολύ χρήσιμη για την προεπεξεργασία του νερού.

Υπάρχουν επίσης νέα πρωτοποριακά φίλτρα με πολύ μικρούς πόρους (της τάξως των μερικών δεκάτων των μικρομέτρων, 0,1-0,4 μm) που είναι πολύ αποτελεσματικά στη συγκράτηση των περισσότερων πρωτοζώων και βακτηρίων. Έχουν όμως περιορισμένη αποτελεσματικότητα στη συγκράτηση ιών.

  • Χλωρίωση: Η χλωρίωση μπορεί να γίνει με κοινή χλωρίνη οικιακής χρήσης. Προσθέτουμε 2-3 σταγόνες ανά λίτρο νερού που θέλουμε να απολυμάνουμε και αφήνουμε το χλώριο να δράσει για 30 λεπτά. Έπειτα μεταγγίζουμε το νερό σε καθαρά δοχεία με πώμα.

Εναλλακτικά της οικιακής χλωρίνης, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε βάμμα ιωδίου, το οποίο προμηθευόμαστε από τα φαρμακεία. Προσθέτουμε 5-6 σταγόνες ανά λίτρο νερού που θέλουμε να απολυμάνουμε και αφήνουμε το ιώδιο να δράσει για 30 λεπτά. Έπειτα μεταγγίζουμε το νερό σε καθαρά δοχεία με πώμα.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Το ιώδιο ως απολυμαντικό θέλει προσοχή στη χρήση του, καθώς το νερό καθίσταται ακατάλληλο για άτομα με ευαισθησία στο ιώδιο (θυρεοειδισμός) και για εγκύους.

Το απολυμαντικό χλώριο κυκλοφορεί επίσης και σε μορφή ταμπλέτας, η οποία προστίθεται στο νερό που επιθυμούμε να απολυμάνουμε. Όταν χρησιμοποιούνται έτοιμα σκευάσματα (ταμπλέτες, σκόνες κλπ), ακολουθούμε αυστηρά τις οδηγίες του κατασκευαστή του σκευάσματος.

Η χλωρίωση είναι η πιο διαδεδομένη μέθοδος απολύμανσης του νερού, καθώς είναι πολύ αποτελεσματική για τους συνήθεις μικροοργανισμούς που απαντώνται στα φυσικά νερά. Δεν έχει την ίδια αποτελεσματικότητα στη θανάτωση πρωτοζώων όπως το κρυπτοσπορίδιο.

  • Διοξείδιο του χλωρίου: Η δράση του διοξειδίου του χλωρίου είναι ίδια με τη δράση της χλωρίνης, όμως είναι πολύ πιο αποτελεσματικό και δραστικό. Αν και κανονικά διατίθεται σε μορφή συμπιεσμένου αερίου, μπορούμε να το προμηθευτούμε σε μορφή ταμπλέτας ή υγρού σκευάσματος. Όταν χρησιμοποιούνται έτοιμα σκευάσματα (ταμπλέτες, σκόνες, φιαλίδια κλπ), ακολουθούμε αυστηρά τις οδηγίες του κατασκευαστή του σκευάσματος. Το διοξείδιο του χλωρίου είναι αποτελεσματικό ακόμα και στην περίπτωση των πρωτοζώων.

Τι πρέπει να προσέξω πριν πάρω νερό από κάποια φυσική προέλευση και ποια είναι η καλύτερη μέθοδος επεξεργασίας;

  • Προτιμάμε πάντοτε νερά που δεν χρειάζονται πολλή κατεργασία πριν την απολύμανση. Εφόσον είναι εφικτό, αποφεύγουμε νερά που είναι θολά ή έχουν πολλά φερτά υλικά.
  • Αποφεύγουμε επίσης νερά που είναι σχεδόν βέβαιο ότι επηρεάζονται από την πανίδα της περιοχής, π.χ. βρύση πάνω από την οποία είναι εγκατεστημένο μαντρί κλπ.
  • Εάν το νερό είναι θολό, πρώτα το αφήνουμε να ηρεμήσει για να καθιζάνουν τα στερεά που αιωρούνται μέσα σε αυτό, έπειτα το φιλτράρουμε και τέλος το απολυμαίνουμε.
  • Η καλύτερη και αποτελεσματικότερη μέθοδος απολύμανσης είναι ο βρασμός του νερού. Εάν είναι εφικτό, προτιμάμε πάντοτε το βρασμό για την απολύμανση του νερού. Εάν δεν είναι εφικτός ο βρασμός, φροντίζουμε να έχουμε μαζί μας ταμπλέτες χλωρίου ή διοξειδίου του χλωρίου, επειδή είναι πιο πρακτικές στη χρήση. Εναλλακτικά, χρησιμοποιούμε οικιακή χλωρίνη ή βάμμα ιωδίου.

Οι παραπάνω οδηγίες έχουν μεγάλη χρησιμότητα επίσης για κατασκηνωτές, καθώς και για τη διαχείριση πόσιμου νερού μετά από έντονα φυσικά φαινόμενα (π.χ. σεισμός), οπότε και είναι σύνηθες ο πληγείς πληθυσμός να πρέπει να διαμείνει σε υπαίθριες κατασκηνώσεις για κάποιο χρονικό διάστημα.

Πηγή: US Center for Disease Control and Prevention (US CDC) www.cdc.gov